PLATON VE ÖĞRENCİSİ ARİSTOTELES GÜNÜMÜZ DÜNYASINDAKİ LİDERLİĞİ TARTIŞIYOR

Filozof CEO mu, Pragmatik Yönetici mi? Günümüz Liderliğine Platon'un "Devlet"inden ve Aristotalesin "Politika"sından Bakışla Deneysel Bir Yaklaşım.

Platon: Aristoteles, şu modern şirket denen yapılar beni hayrete düşürüyor. CEO’lar, kârı tanrılaştırıp çalışanları birer araç gibi görüyor. Sence liderlik, bu kapitalist çarkta nasıl bir anlam taşıyabilir?

Aristoteles: Üstadım, liderlik her zaman kontekste bağlıdır. Günümüzün acımasız rekabetinde, bir CEO’nun şirketi ayakta tutması için kârı gözetmesi kaçınılmaz. Ama ben şunu söylerim: Liderlik, kârı bir araç olarak kullanıp, çalışanları ve toplumu ortak bir iyiliğe yöneltmektir. “Politika”da bahsettiğim gibi, erdemli bir yönetici, bu dengeyi kurar. Senin idealist filozof-krallar, bu kaotik dünyada nasıl işlerdi?

Platon: Zor bir soru, ama ben de sana şunu sorayım: Kârı merkeze koyduğunda, liderlik bir erdem olmaktan çıkıp pragmatik bir oyuna dönüşmüyor mu? “Devlet”imde savunduğum filozof-kral, bilgeliğiyle toplumu aydınlatırdı. Ama günümüz CEO’ları, mesela bir teknoloji devi lideri, kullanıcı verilerini satarak milyarlar kazanıyor. Bu, erdemli bir liderlik mi, yoksa ahlaksız bir fırsatçılık mı?

Aristoteles: Haklısın, veri skandalları liderliğin etik sınırlarını zorluyor. Ama ben şunu soruyorum: Günümüz dünyasında, tamamen idealsen bir CEO, şirketini ayakta tutabilir mi? Mesela, bir start-up yöneticisiysen ve rakiplerin etiği hiçe sayarak seni piyasadan silmeye çalışıyorsa, ne yaparsın? Filozof-CEO’n, bu vahşi rekabette hayatta kalabilir mi, yoksa sadece güzel bir teori olarak mı kalır?

Platon: Hayatta kalmak önemli, ama liderliğin özünü feda ederek değil. Şunu sorayım: Bir CEO, çalışanlarını haftada 70 saat çalışmaya zorlayıp, kârı artırırken onların ruhlarını tüketiyorsa, bu liderlik midir? Mesela, Amazon gibi devler, verimlilik adına çalışanlarını makineleştiriyor. Senin “orta yol”un, bu sömürüye nasıl çare olur?

Aristoteles: Bu, liderliğin en zor sınavlarından biri. Ben de sana şunu sorayım: Filozof-CEO’n, çalışanlarını eğitip motive etmeye çalışırken, hissedarlar kâr düşüşünden dolayı onu kapı dışarı ederse ne olacak? Günümüz dünyasında, liderlik bir ekosistem: Çalışanlar, hissedarlar, müşteriler ve piyasa dengede tutulmalı. Adalet ve ölçülülük, sömürüyü önler; ama senin ideal liderin, bu çok yönlü baskıyı kaldırabilir mi?

Platon: Kaldırmak zorunda, çünkü liderlik bir sınavdır. Ama şu kritik soruyu sorayım: Günümüzün yapay zeka çağında, bir CEO’nun kararlarının çoğu algoritmalara devrediliyorsa, liderlik diye bir şey kalır mı? Mesela, bir sigorta şirketi, kimin poliçe alacağını algoritmaya bırakıyorsa, liderin erdemi ya da bilgeliği nerede devreye giriyor?

Aristoteles: Bu çok sarsıcı bir soru. Algoritmalar, liderliği bir kukla oyununa çevirebilir. Ama ben şunu iddia ediyorum: Liderlik, teknolojiyi yönlendirme yetkinliğindedir. CEO, algoritmayı etik bir çerçeveye oturtmalı ve sonuçlarını sorgulamalı. Peki, senin filozof-CEO’n, bu teknolojik devrimi anlamazsa ya da ona direnirse, şirketini nasıl geleceğe taşır?

Platon: Direnmek değil, anlamak ve dönüştürmek gerek. Ama asıl mesele şu: Günümüz liderleri, gücü ellerinde tutmak için teknolojiyi bir silah gibi kullanıyor. Mesela, sosyal medya CEO’ları, bağımlılık yaratan algoritmalarla kitleleri manipüle ediyor. Senin erdemli liderin, bu gücü nasıl dizginler? Yoksa o da bu oyunun bir parçası mı olur?

Aristoteles: Gücü dizginlemek, liderin iradesine bağlı. Benim erdemli liderim, teknolojiyi topluma fayda sağlayacak şekilde kullanır; mesela, eğitim veya sağlıkta inovasyon için. Ama sana şunu sorayım: Günümüzün küresel krizlerinde—iklim değişikliği, ekonomik eşitsizlik—bir CEO’nun sadece kendi şirketini düşünmesi yeterli mi? Filozof-CEO’n, bu devasa sorunlara nasıl çözüm bulur, yoksa sadece kendi küçük dünyasında mı kalır?

Platon: İşte tam da bu yüzden liderlik, daha büyük bir vizyon gerektirir. Bir CEO, iklim değişikliğine karşı şirketini karbonsuz bir modele geçirmezse, ne erdemi ne de bilgeliği kalır. Ama şunu sorayım: Senin pratik liderin, kısa vadeli kâr baskısı altında bu tür radikal değişimlere cesaret edebilir mi? Mesela, bir petrol şirketi CEO’su, yenilenebilir enerjiye geçerse hissedarları tarafından linç edilmez mi?

Aristoteles: Edilebilir, ama liderlik zaten risk almaktır. Benim liderim, hissedarları ikna etmek için verilerle ve uzun vadeli kazançlarla gelir. Mesela, yenilenebilir enerjiye geçişin marka değerini artıracağını kanıtlar. Ama senin idealistin, bu politik oyunu oynayabilir mi, yoksa sadece ahlaki bir manifesto yazıp kenara mı çekilir?

Platon: Oyun oynamaz, ama hakikati ortaya koyar. Günümüz liderlerinin çoğu, bu politik oyunlarda kayboluyor. Sana son bir zor soru: Bir CEO, pandemi gibi bir krizde çalışanlarını işten çıkarıp kârı korursa, bu liderlik midir, yoksa korkaklık mı? Senin “orta yol”un burada ne der?

Aristoteles: Bu, liderliğin kırılma noktası. İşten çıkarmalar bazen kaçınılmazdır, ama erdemli lider, önce her alternatifi değerlendirir—mesela, maaş kesintisi veya devlet desteği. Ama ben de sana sorayım: Filozof-CEO’n, böyle bir krizde işten çıkarmaları tamamen reddederse ve şirket iflas ederse, çalışanlarına nasıl hesap verir?

Platon: İflas riski varsa, liderlik yaratıcılıkla sınanır. Belki yeni bir iş modeli bulur, belki toplumu yardıma çağırır. Ama kâr için insan feda etmek, liderliği öldürür.

Aristoteles: Belki de liderlik, hem idealizmi hem pragmatizmi birleştiren bir sanattır. Senin vizyonun ve benim dengem, günümüz kaosunda birleşebilir.

Platon: Belki de öyle. Ama liderlik, her zaman hakikatin ve iyiliğin peşinde koşmalıdır—ne kadar zorlayıcı olursa olsun.

FUENTE- TAYFUN KANDIRALI

Yazarın notu:

Platon’un Devlet (Republic) eseri, ideal bir toplum ve liderlik vizyonunu ortaya koyar; burada filozof-krallar, bilgeliğe dayalı bir yönetimle adaleti ve ortak iyiliği sağlar. Platon’a göre liderlik, hakikat arayışı ve ahlaki üstünlükle tanımlanır; lider, toplumu eğitmeli ve kişisel çıkarların ötesine geçmelidir. Aristoteles’in Politika adlı eseri ise daha pratik bir yaklaşım sunar; liderliği, erdem ve pragmatizmin dengesi olarak görür. Ona göre iyi bir lider, farklı yönetim biçimlerini (monarşi, aristokrasi) analiz ederek toplumu ortak iyiliğe yöneltir, ancak bu süreçte gerçekçi ve uygulanabilir çözümler üretmelidir. Platon idealizmi, Aristoteles ise dengeyi ve eylemi vurgular.